Wat hebben een kinderserie, een videoclip en een kort drugsdrama met elkaar te maken? Antwoord: ze waren alle drie te zien op de eerste filmavond van Veen in Clubhouse. Een avond waarin diversiteit en het ontmoeten van de makers van je nieuwe lievelingsfilm centraal staat. Laten we eens wat langer kennismaken met een van die makers, regisseur Menno Otten.

Het eerste dat aan Menno Otten opvalt is de snelheid waarmee hij praat. Gedachten tuimelen niet over elkaar maar volgen elkaar automatisch op. Het is een mengeling van bevlogenheid en gejaagdheid, alsof alles eruit gegooid moet worden voor het te laat is. Het tweede dat opvalt is zijn enorme professionaliteit. In zijn jeugdprogramma Hoofdzaken (uitgezonden door de VPRO en met een nieuw seizoen op komst) nemen kinderen plaats om geknipt te worden door kapper Marko, maar vooral om hun verhaal te doen. Een serie die juist rust en geduldigheid uitstraalt. Beide kanten zeggen veel over zijn enorme concentratie. Maar hoe komt Menno eigenlijk aan zijn onderwerpen, hoe gaat hij te werk, en wat is het belang van contact met publiek?

Voordat je de kinderdocuserie Hoofdzaken maakte, had je met Face to Face al eens een film gemaakt met een kapper. Wat was je motivatie om die film te maken?

“Ik had voor Face to Face twee films gemaakt waarbij ik op verschillende manieren mensen van heel dichtbij filmden, en alsnog vroeg ik me af hoe ik nog dichterbij kon komen zonder dat het af zou doen aan de intimiteit. Voor mij was het antwoord daarop dat je niet dichterbij kunt komen dan bij iemand die naar zichzelf kijkt, zonder dat ‘ie weet dat ‘ie gezien wordt. Maar hoe zou je dat kijken naar jezelf, waarbij je je ongezien waant, documentair kunnen vangen?”

Ik nodigde mensen uit om geknipt te worden. Mensen die wel wisten dat ze gefilmd werden maar niet wisten waar de camera stond, die stond achter de spiegel. Vervolgens liet ik de kapper weglopen, zogenaamd om even een schaartje te pakken of zoiets. De kapper bleef dan een half uur tot drie kwartier weg. Tot m’n verbazing stond niemand uit die stoel op. En dan komt er een punt waarop ze loskomen van het idee gefilmd te worden. Precies het moment waarop ik de film liet lopen.”

Het ging om de kleinste nuances, maar het werd ook een mind fuck. Want wie kijkt hier eigenlijk naar wie? Het publiek kijkt naar mensen in een kappersstoel. En die mensen weten dat ze bekeken worden. Hoe verhoudt dat zich tot elkaar? En hoe kijk je naar jezelf? Al dat soort vragen.”

Zo kwam ik dus tot Face to Face. Maar wat ik ook voor dat project had gedaan, was dat ik een paar kinderen had gevraagd mee te doen. Vanaf de eerste opname waren die echt alleen maar aan het lullen. Totaal onbruikbaar. Maar toen Derk-Jan Warrink van Keplerfilm me vroeg na te denken over een kinderserie en ik iets wilde maken dat ‘vormvast en eenvoudig in zijn idee’ was, viel dat helemaal op z’n plek.” Samen stapten we naar de VPRO en die wilden het graag hebben.

Dus het waren eigenlijk de out takes van je eerdere project die je tot Hoofdzaken bracht?

“Precies! Maar de gesprekken die er vervolgens uit voort zijn gekomen, die had ik nooit kunnen bedenken. Er kwamen een heleboel van die musicalkinderen met enorme camerabewustheid op af. Die hebben het allemaal niet gered in de montage. Alle kinderen die kwamen omdat ze echt iets te vertellen hadden, die er heel onbevangen instonden, die zitten er juist wel in.”

Hoe vind jij de kinderen daarvoor? Heb jij een soort open auditie?

“Ja, een soort open call, daar kwamen veel e-mails op. Zelf heb ik dan ook wel een aantal specifieke ideeën over wat ik wil zien. Daar cast ik dan wat selectiever op. Zoals dat jongetje in de eerste aflevering met Gilles de la Tourette. Ik wou heel graag een soort conflictsituatie. En je weet van tevoren dat een kind met spasmes door Tourette contrast en conflict in de scène gaat oproepen, want hoe moet de kapper daarmee omgaan? Maar dat die jongen die we daarvoor vonden een zachte G zou hebben, ook nog eens geadopteerd was, een hazenlip had én ook nog eens ongelofelijk vertederend was, dat is dan de documentaire werkelijkheid..”

Ik kan me ook voorstellen dat je serie vooral in de montage ontstaat. Het is vooral een kwestie van de juiste balans vinden. Hoe beslis je welke verhalen naast elkaar komen?

“Het allermooiste personage in de reeks voor mij was Marley. Een elfjarig meisje met een zware depressie, lesbisch, autistisch, heel veel medicijnen, automutilatie. Haar verhaal is zo goed, dat heb ik dertien afleveringen lang geprobeerd erin te fietsen, maar het lukte niet. Tot ik begreep wat zij nodig had. Zij had een heel positief kind nodig die zijn leven een tien gaf, die haar verhaal ontkrachtte. Ze had ook een komiek nodig, en weer een ander die met haar blik door die spiegel kon kijken. Zo had ik telkens twee basisverhalen waar de rest omheen ontstond. Het gaat echt om de dynamiek. Waar ik bij deze serie zo van baal is tegelijkertijd mijn redding: er is geen regel voor hoe het te maken.”

Je hebt zelf filmacademie gedaan en geeft daar nu ook zelf les. Wat is volgens jou het belang voor jonge makers van een filmavond als Veen?

“Het gaat volgens mij vooral om elkaar ontmoeten, de dialoog aangaan. Voor het maakproces en het resultaat is zo’n avond onbelangrijk, maar voor de community en het denken over film is het sociale aspect heel goed. Als filmmaker ben je vooral geïsoleerd aan het werk en bezig met je publiek. Daarom is het gesprek tussen jou, de film en het publiek zo belangrijk.”

Is daar volgens jou nu nog te weinig plek voor?

“Ja, er is weinig platform als je het over echte “open doeken” hebt. Ik zou pleiten voor zoiets als Veen Clubhouse dat doet. Er is genoeg te programmeren. Maar dan moet je zoals Veen ook durven om commercials af te wisselen met een videoclip, en met bijvoorbeeld een aflevering van een goede serie. Gewoon openbreken.”

Alexander Zwart

Walter van der Kooi

Alweer over kindertelevisie? Ja, waarom niet? Het is een van de belangrijkste programmacategorieën en Nederland is er ook nog eens goed in, gezien alleen al prijzen op internationale festivals. Vorige week ging het hier over drama, fictie (Zeven kleine criminelen; De regels van Floor). Deze keer over non-fictie, documentaires en aanverwanten, waarin ‘we’ helemaal in de voorhoede zitten, ook al omdat er in veel landen op dat gebied überhaupt weinig tot niets gebeurt. En net als vorige week gaat het om twee projecten van de VPRO, wat niet helemaal toevallig is gezien de fraaie staat van dienst van hun kinderafdeling. Nog één week telt tien delen, waarvan ik de eerste twee kon zien. Hoofdzaken telt er dertien waarvan ik de eerste zag. Over die dertien procent van het totaal ben ik enthousiast genoeg voor een aanbeveling.

(..)

Dan Hoofdzaken. Formule: kind zit op de stoel van kapper Marko Suds. We kijken dus naar de knipbeurt van een kinderkoppie. Maar vooral, we kijken naar binnen in dat hoofd, want Marko laat ze praten. Het heeft iets van Achterwerk in de kast, en meer nog van Taarten van Abel, al zijn kind en volwassene daar samen aan het werk en is er één kind per uitzending. Hier zijn het er vier in een kwartier en weer, het houdt niet op, heb ik vaak hartelijk gelachen, was ik vertederd of kwamen er brokken in de keel. Om aanbiddelijke, vroegwijze Zhuan die Gilles de la Tourette heeft (we leren hem kennen met fuckfuckfuck); om Marijn die een toffe moeder heeft maar pas op zijn zestiende zijn donorvader mag leren kennen; om Annemarie die als liefste wens heeft dat papa na zijn herseninfarct weer zal leren praten om te kunnen zeggen dat hij van haar houdt, al kan ze gelukkig wel aan hem zien dat dat zo is (ze doet op Marko’s vraag zijn blik voor); om wondermooie Taysen die, ja wat eigenlijk? Nou ja, die voor het eerst in een jaar zijn krullen laat knippen. En misschien zat hij er ook omdat ik aan het eind van de film, als de kinderen Marko een dank- en afscheidshand geven, hem dacht te zien weghinken – maar daar is geen woord over gezegd. Weer die kracht van openhartig pratende en vaak o zo wijze kinderen. En weer de kracht van vormgeving, want o, wat is dat zo eenvoudig schijnende programma mooi in beeld gebracht, inclusief, alweer, de fijne animatie. Rest me maar één advies: kijken en/of laten kijken door kinderen.

O ja, rest natuurlijk die eeuwige vraag over, of liever kritiek op dit soort televisie: waarom al die zware onderwerpen voor kinderen, door kinderen? Ten eerste: omdat ze al volop probleemloze verstrooiing aangeboden krijgen en zien. Ten tweede: omdat veel kinderen met veel sores te maken krijgen en het voor hen belangrijk is te weten dat dat erkend en herkend wordt; en dat er lotgenoten zijn. Ten derde omdat het voor iedereen (jong en oud) onmisbaar is ervaringsdeskundigen aan het woord te horen – en deze, zowel die in Nog één week als in Hoofdzaken zijn geweldige vertolkers van zowel vrolijke als verdrietige gevoelens. Ten vierde omdat het voor probleemlozen goed, nee, nodig is om te zien dat anderen pech tot een hard lot kunnen hebben. En dat het goed is daar belangstelling voor te hebben, mee te voelen en soms misschien zelfs te handelen. Empathie als impliciet doel van deze uitgesproken kwaliteitstelevisie. En die empathie zie en hoor je wanneer dat brugklasgenootje van Esmee haar bewondering uitspreekt en daarmee stilte en aarzeling van de groep doorbreekt. O ja, die kapper is een hele goeie, met de schaar en de conversatie.

FRANK HEINEN

Soms ben je geneigd de problemen en zorgen van mensen jonger dan jij als minder belangrijk in te schatten dan die van jezelf.

Natuurlijk, ik begrijp ook wel dat dat nergens op slaat, en als ik het nog niet had geweten, weet ik het in elk geval sinds gisteravond.

Het leven uit een NPO3-zondag trapte af met iets nieuws, Hoofdzaken (VPRO). Kinderen in een kappersstoel, vent met een schaar erbij en maar kijken wat er van komt. Toen ik erover las, was ik even bang dat er een tweeturvenhoogversie van De TV-Kapper, formatfossiel uit de vroege Middeleeuwen van de reality-tv, was geboren.

Maar de start van Hoofdzaken oogde eerder als een geslaagde, pretentieloze Taarten van Abel-variant, met kinderen die spraken over hun zorgen en toekomstdromen. Vooral hun zorgen eigenlijk. Er was een jongetje met Tourette bij, en een minivolwassene van tien met een anonieme donorvader, en er was Annemarie. Annemarie was nog maar klein. Haar vader had een herseninfarct gehad. Hij zou nooit meer thuis wonen. Het enige wat hij nog kon, was knipperen met zijn ogen.

‘Kun je hem ook aankijken? En door te kijken laten merken dat je van hem houdt?’ vroeg kapper Marko, die aangenaam op de achtergrond bleef.

‘Ja’

‘Hoe kijk je dan?’

En Annemarie keek. Ze huilde niet. Net niet.

Uurtje later, paar jaar verder. Esmee (12) wachtte in de seizoensopener van Zapp Echt Gebeurd: Nog één week op puberteitsremmers. Ze zag ontzettend op tegen de naderende verandering van haar lichaam. Grote voeten, lage stem, baard… In de dagen voorafgaand aan het medisch advies vertelde ze voor de klas dat ze ooit als jongen was geboren. Haar stem trilde en de kinderen klapten.

‘Als het niet doorgaat…’ peinsde Esmee, ‘daar wil ik eigenlijk niet aan denken.’

Het ging niet door. Nog niet. Op de parkeerplaats van het VUmc werd Esmee door haar ouders geknuffeld.

Laat op de avond was het tijd voor de 3lab-doc Onder druk. Weer schoven we een aantal jaar op. Amanda, een Amerikaanse eerstejaars studente, werd door regisseur Juul Op Den Kamp gevolgd in haar strijd tegen faalangst. De universiteit bleek een woud van krankzinnig hoge verwachtingen, waarin alleen mazzelaars en fanaten op de been blijven. Geldt trouwens ook voor de wereld erbuiten, zo werd Amanda duidelijk bij een sollicitatiecursus. Efficiëntie en excellentie, in minder stelt de wereld geen belang. Voor gemiddelde types restte, leek het, een leven in schaars verlichte McD-hamburgermijnen. Spatel op de rug. Hei-ho, hei-ho. Schrikbeeld.

Halverwege de docu volgde een eindeloze lijst medicamenten, waarmee de foutloze tentamens bij elkaar werden geslikt en gesnoven, als Touretappes in de jaren negentig.

Amanda, met haar grote, angstige ogen, haalde haar toets met glans. Blij oogde ze nauwelijks. Deze verwachting was ingelost, tijd voor de volgende, en dan voor die daarna. Net zo lang tot een ervan zou omvallen en een verdere vlucht vooruit onmogelijk zou maken.

Al gezien? In het programma Hoofdzaken vertellen kinderen aan de kapper wat hen bezighoudt. Dat levert prachtige portretjes op. Drie kinderprogramma’s die voor grote mensen minstens zo de moeite waard zijn. 

Kletsen met de kapper

De vader van Annemarie heeft een herseninfarct gehad, en sindsdien kan hij heel veel dingen niet meer. Annemarie vertelt het rustig aan kapper Marko Suds in ‘Hoofdzaken’. Als ze een ding mocht kiezen dat papa weer zou kunnen, dan zou het praten zijn. Wat ze dan graag van hem zou willen horen? ‘Dat hij van me houdt.’ Zelf kan ze hem dat ook zonder woorden vertellen, laat ze zien.

In ‘Hoofdzaken’ zie je kleine portretjes van kinderen. Het is slim om je zakdoek bij de hand te houden, maar er valt ook veel te lachen. De kinderen hebben zichtbaar pret met kapper Marko, die precies de juiste vragen stelt. Je kijkt de eerste afleveringen hier terug.