Door: Hans Beerekamp

De Franse regisseur Louis Malle zei eens dat er niets spannenders bestaat om te filmen dan het menselijke gezicht. Johan van der Keuken bouwde zijn twee uur durende documentaire Face Value (1991) louter op uit close-ups van Europeanen – ter gelegenheid van het Verdrag van Maastricht. En Menno Otten maakte een trilogie van korte close-up documentaires. De laatste,Face to Face, werd gisteren uitgezonden door de VPRO, in het kader van het ‘talententraject’ DOC25.

Wie dat vreselijke woord ‘talententraject’ heeft bedacht, verdient een lijfstraf, maar het is tot overmaat van ramp nauwelijks van toepassing op Otten (30), die al vijf jaar van de Filmacademie af is en afdoende heeft bewezen dat hij een volwassen filmer van formaat is, die je maar beter helemaal nergens naar toe kunt begeleiden. Voor je het weet wacht hem hetzelfde lot als de vorige talentvolle formalist in het Nederlandse filmwereldje, Mark de Cloe. Producenten zeiden altijd dat hij heel goed was met beeld, maar geen verhaal kon vertellen. Nu regisseert hij romantische komedies en de serieNieuwe Buren (RTL4), en ik betwijfel of dat in zijn geval louter vooruitgang betekent.

Ook Otten vertelt met opzet geen verhalen. In zijn eindexamenfilm In een vergeten moment (2009) filmde hij mensen bij een tramhalte, Via Dolorosa(2013) gaf een impressie van de inspanning en trance van schrijndragers in de Semana Santa van Málaga.Face to Face bevat louter spiegelbeelden van mensen bij de kapper, die zich niet bewust lijken te zijn van de aanwezigheid van een camera. Hun gedrag is herkenbaar: ongemakkelijk, verkennend, soms vervallen ze in een grimas.

We horen alleen het geluid van schaar en tondeuse, en een enkele aanwijzing voor de kapper. Er wordt niet over koetjes en kalfjes gesproken, dat zou maar afleiden. De kaalheid van de beelden, gedraaid in zwart-wit op celluloid (het bestaat nog!), wijst in de richting van een visueel essay of zelfs kunst omwille van de kunst.

Otten vertelde in een interview dat hem „een fotografische film” voor ogen stond, in de traditie van Ed van der Elsken en Bruce Weber. Het is prachtig, dat dat zomaar op televisie te zien is, zij het rond middernacht.

Naast Face to Face verbleekt de andere DOC25 van gisteren, Alles Is Gezegd (BOS) over drie volwassen broers die hun verlamde vader verzorgen, als een goed bedoelde, nogal conventionele vingeroefening. Daar kan regisseur Anne-Marieke Graafsma weinig aan doen, ze had nooit in hetzelfde traject geplaatst mogen worden.

Ik heb maar één bezwaar tegen de langste film van Otten tot nu toe: vijf minuten minder zou beter zijn geweest. Maar het format van DOC25 wil dat een bijdrage 25 minuten moet duren. Houd toch op met dat sjorren en trekken aan mensen die mooie dingen voor televisie kunnen maken.

Het blijft lastig in omroepland om als documentairemaker aan de slag te kunnen. DOC25 speelt in op dit probleem en geeft jonge mensen de kans om hun talent te laten zien. In navolging van het initiatief van vorig jaar krijgt de kijker in deze tweede editie vier documentaires te zien van jonge makers.

In Alles is gezegd het verhaal van Will, Edwin en Bram. Om hun moeder wat vrije tijd te gunnen nemen zij in het weekend de verzorging van hun vader op zich. Deze kreeg achttien jaar geleden een herseninfarct en kan sindsdien amper praten en bewegen. Direct aansluitend wordt de documentaire Face to face uitgezonden. Hierin laat Menno Otten ons door de ogen van anderen letterlijk naar ons zelf kijken. Morgenavond worden eveneens twee documentaires uit DOC25 uitgezonden.

Voor de documentaire Face to face plaatste regisseur Menno Otten een camera in de spiegel van de kapper. Voor de kijker voelt dat een beetje als gluren.

Filmen via de spiegel van de kapper. Regisseur Menno Otten van Face to face maakt daarmee de kijker een beetje tot een gluurder. Zo voelt het tenminste. De film maakt deel uit van Doc25, het documentaireplatform voor jonge makers. Vanavond zendt NPO 2 behalve Face to face ook Alles is gezegd van Marieke Graafmans uit.

Beide documentaires zijn dicht op de huid gefilmd. In Alles is gezegd, over Wim die aan het zogeheten locked in-syndroom lijdt, wordt geregistreerd volgens het fly on the wall-principe: alsof je erbij bent. Bij Face to face overheerst dit gevoel ook. De camera in de spiegel levert intieme, frontale zwart-wit close-ups op met af en toe een kappersschaar en handen in beeld.

Door de trage montage lijkt het bij vlagen alsof je net te lang in de comfortzone van de geportretteerden zit. We zien hoe de geknipten tijdens het wachten praten tegen hun spiegelbeeld of ongemakkelijk op hun stoel draaien en angstig kijken als er een schaar in het haar wordt gezet. Met hier en daar een dialoog of in ieder geval een poging daartoe: „Mijn voorhoofd lijkt steeds groter”, zucht een oude man. De kapper gaat zwijgend verder.

In Face to Face wordt voornamelijk veel gezegd met blikken. Een kappersklant met natte, grijze haren maakt kort oogcontact met zijn spiegelbeeld en slaat dan zijn ogen neer. Schrikt hij van zijn gerimpelde gelaat?

Het meisje dat net haar weelderige lokken heeft laten afknippen, beoordeelt haar korte kapsel. Is dat een twijfel in haar blik? De kijker als observeerder mag zelf uitvogelen wat zij denkt te zien. Het maakt van Face to face een unieke kijkervaring.