Brieflezend meisje

Menno Otten laat de zon opkomen en ondergaan in een schilderij van Vermeer.

Door Sabeth Snijders

Ze ademt; haar borstkast beweegt zachtjes op en neer. Dat is het eerste wat opvalt als je kijkt naar Menno Ottens (1984) versie van Vermeers schilderij Brieflezend meisje bij het venster. Vervolgens merk je hoe in het videokunstwerk de lichtinval op het gezicht van het meisje verandert. Het ochtendlicht dat binnenstroomt via het openstaande raam, transformeert tergend traag in een fel binnenschijnende middagzon, om vervolgens langzaam te evolueren naar een zwakke avondschemering. De fruitschaal en aangesneden perzik op de voorgrond van het schilderij zijn dan nog nauwelijks te onderscheiden.

In Museum Prinsenhof in Delft werd afgelopen week de veertien minuten durende video-installatieFraming Vermeer onthuld. Voor het werk liet Otten, die eerder documentaires maakte als Face to Face, in een filmstudio alle elementen op het originele schilderij tot in de kleinste details nabouwen. Een raam werd nauwkeurig geslepen, een actrice die lijkt op het meisje dat bij Vermeer voor het raam staat, werd in zeventiende-eeuwse kleding gehesen.

Otten hoopte door het schilderij perfect na te bouwen maar de lichtinval op het werk te veranderen, iets te onthullen over de kracht van Vermeer. Otten: „Ik wilde iets te weten komen over het mysterieuze licht in de werken van Vermeer. Wat gebeurt er als je de momenten toont voor en na het ogenblik dat Vermeer heeft vastgelegd? We weten dat het meisje op het schilderij een brief leest van haar geliefde op zee. We wilden in dit videowerk het licht ook symbool laten staan voor haar verlangen.”

Dankzij de lichtinval en enkele minimale ingrepen ontstaat in Ottens werk, explicieter dan het schilderij, een verhaal. In de video zien we het meisje af en toe opkijken en hoopvol turen door het open raam. Ze lijkt – meer dan bij Vermeer, waar ze enkel geconcentreerd de brief leest en de hele wereld buitensluit – te wachten op iets of iemand. Als ze na het turen opnieuw haar hoofd buigt in de positie van het schilderij, voel je als kijker haar teleurstelling.

De directeur van het Prinsenhof, Patrick van Mil, vroeg of hij Ottens werk mocht tonen, hij wilde Het Brieflezend meisje graag terugbrengen naar de stad waar het rond 1657 werd gecreëerd. Het originele schilderij hangt in de Gemäldegalerie Alte Meister in Dresden. Ottens video wordt in Delft getoond alsof het een schilderij is in de kapittelzaal.

Wat kwam Otten uiteindelijk te weten door het licht in het schilderij aan te passen? „De paradox is dat je erachter komt dat je het licht van Vermeer niet kan grijpen. Ergens halverwege het middaglicht leekhet alsof ons werk samenviel met het schilderij van Vermeer. Maar we beseften dat zelfs als je een set tot op de millimeter namaakt, je toch op geen enkele manier in de buurt komt van Vermeer.

„Uiteindelijk lijkt ons werk helemaal niet op het origineel. Maar dat kan geen kwaad. Wij doen iets anders, wij schilderen met tijd. En tijd in hun werk brengen, dat konden de oude meesters niet.”